Ζωγραφιά: Καθρέφτης Της Ψυχής Ενός Παιδιού – Η Ψυχολογία Του Παιδικού Σχεδίου

«Όταν έχει όρεξη, κάτι μουντζουρώνει στο χαρτί, αλλά όχι κάτι ιδιαίτερο». «Βαρέθηκα να μαζεύω χρώματα απ’ όλο το σπίτι!». «Μα είναι δυνατόν! Πράσινος ήλιος;». Αυτές είναι κουβέντες ενηλίκων που δε γνωρίζουν πόσο δύσκολο είναι να ζωγραφίζει κανείς σαν παιδί και τι μαγεία κρύβεται μέσα σε μια παιδική ζωγραφιά.

Ο Πικάσο έλεγε ότι χρειάστηκε να φτάσει 70 χρονών για να μπορέσει να ζωγραφίσει όπως ένα παιδί. Το έλεγε αυτό γιατί οι ζωγραφιές των παιδιών κρύβουν μέσα τους ανεπανάληπτη αθωότητα και φαντασία. Η ζωγραφική είναι ο βασικός τρόπος με τον οποίο το παιδί εκφράζεται και καταγράφει τη δική του ματιά για τον κόσμο στον οποίο ζει.

Μια παιδική ζωγραφιά είναι πολύ σημαντική γιατί μέσα από αυτή μπορούμε να εκτιμήσουμε τη νοητική αλλά και τη συναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού. Μέσα σε μια ζωγραφιά μπορούμε να καταλάβουμε τα στοιχεία της προσωπικότητας ενός παιδιού αλλά και όλα όσα το απασχολούν, το προβληματίζουν ή απλά το ενδιαφέρουν τόσο ώστε να τα αποτυπώσει στο χαρτί.


Η παιδική ζωγραφική έχει στάδια ανάπτυξης και ωρίμανσης. Στο άρθρο αυτό ασχολούμαστε με τις ζωγραφιές παιδιών που φοιτούν στο δημοτικό σχολείο.

Από την ηλικία των 4 ή των 5 ετών βλέπουμε παιδιά που έχουν μεγαλύτερη δεξιότητα στη ζωγραφική από άλλα. Αυτή δεν αποκαλύπτει τη νοητική ανάπτυξή τους, αλλά μόνο τη δεξιότητα των χεριών, καθώς υπάρχουν παραδείγματα αυτιστικών παιδιών που μπορούν να αναπαριστούν τις εικόνες που βλέπουν πιο επιδέξια από άλλα «φυσιολογικά» παιδιά της ηλικίας τους.

Όταν το παιδί γίνει 6 χρονών και πάει στο δημοτικό σχολείο, μπαίνει η έννοια της δεξιότητας στις ζωγραφιές του. Σε αυτή την ηλικία παρατηρούμε ενδιαφέροντα πράγματα.

α) αποδίδουν το χώρο καθ’ ύψος, γιατί δεν μπορούν ακόμα να χρησιμοποιήσουν την προοπτική. Αυτό θα γίνει μετά τα 11 τους χρόνια.

β) ξεκινούν να σέβονται τις συμβάσεις και να αποτυπώνουν τα χρώματα νατουραλιστικά (π.χ πράσινο δέντρο, γαλάζιος ουρανός)

Πανελλήνιος Μαθητικός και  καλλιτεχνικός Διαγωνισμός με θέμα «Αν τα δέντρα μιλούσαν…»

Το παιδικό σχέδιο μπορεί να αξιολογηθεί. Υπάρχουν πολλά ψυχολογικά τεστ για παιδιά που βασίζονται στο σχέδιό τους. Οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν ότι ένα παιδικό σχέδιο δεν αποτελεί από μόνο του ένα σίγουρο δείκτη ούτε για την προσωπικότητα ούτε για τη νοημοσύνη ούτε για τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Θα πρέπει ωστόσο να τους απασχολήσει και να το ψάξουν λίγο παραπάνω αν βλέπουν το παιδί τους να:

• Ζωγραφίζει συνέχεια τα ίδια ακριβώς σχέδια, π.χ ένα συγκεκριμένο τρένο, τον ίδιο δεινόσαυρο. (Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι το παιδί δεν έχει επαρκή νοητική ανάπτυξη, έχει 
• ψυχαναγκαστικές τάσεις κ.λ.π) 
• Μουντζουρώνει αμέσως μετά, το σχέδιό του (κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι στοιχείο έντονης παρορμητικότητας ή επιθετικότητας) 
• Σβήνει πάρα πολύ στο σχέδιό του, αναζητώντας την τελειότητα στην λεπτομέρεια(κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι στοιχείο ψυχαναγκαστικής προσωπικότητας).
• Επιλέγει συνέχεια τα ίδια χρώματα, ειδικά αν προτιμά τις πολύ σκούρες, μουντές και μαύρες αποχρώσεις.
• Φτιάχνει ζωγραφιές με περίεργο θέμα (π.χ αρρώστους σε νοσοκομεία, νεκροταφεία)
• Κάνει μικρά, φτωχά και περιορισμένα σχέδια, γιατί κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δείχνει ανασφάλεια, όπως αντίθετα ένα πολύ μεγάλο σχέδιο θα μπορούσε να μας παραπέμπει σ’ ένα παιδί με υπερτονισμένη αυτοπεποίθηση.

Τα σύμβολα που επικρατούν στις παιδικές ζωγραφιές είναι κυρίως η ανθρώπινη φιγούρα, το σπίτι, η φύση και η οικογένεια.

Η ανθρώπινη φιγούρα αναπαριστά ασυνείδητα τον εαυτό του παιδιού, την αντίληψη για το σώμα του.
Η ανθρώπινη φιγούρα «διαβάζεται» ως εξής:

• μικρή φιγούρα ή έλλειψη βασικών μελών = ανασφάλεια και χαμηλή αυτοεκτίμηση
• μεγάλο κεφάλι = ανάγκη για προβολη
• πολύ μικρό κεφάλι = ίσως αποτελεί ένδειξη κακών εμπειριών στη διαδικασία του απογαλακτισμού
• μάτια = πνευματική περιέργεια
• μικρά μάτια = φόβος για επικοινωνία
• απουσία στόματος = συναισθηματικές ελλείψεις
• λαιμός = μη φυσιολογική η απουσία του σε παιδιά άνω των 10 ετών
• μακριά χέρια = ανάγκη επικοινωνίας
• κοντά πόδια = φόβο και άμυνα σε σχέση με το περιβάλλον

Το σπίτι και η οικογένεια αποτελεί πραγματικά έναν καθρέφτη για τη σχέση του παιδιού με τους γονείς του, αλλά και τη σχέση των γονέων μεταξύ τους και «διαβάζεται» ως εξής:

• έλλειψη μέλους της οικογένειας = μη αποδοχή του μέλους αυτού, ζήλια
• αδερφάκι παράμερα ζωγραφισμένο = ζήλια
• εαυτός παράμερα ζωγραφισμένος = απομόνωση από την οικογένεια
• γονείς απομακρυσμένοι μεταξύ τους = αντικατοπτρισμός της πραγματικότητας στο σπίτι
• γονέας υπερβολικά ψηλός = κυριαρχία του προσώπου αυτού αλλά και καταπίεση στην οικογένεια
• γονείς πιασμένοι χέρι-χέρι = αγάπη και φροντίδα που αντανακλάται και στο παιδί
• σπίτι = χώρος που κινείται η οικογένεια
• δέντρα γύρω από το σπίτι = ανάγκες του παιδιού
• πολλά δέντρα = ανάγκη για προστασία και ασφάλεια
• δρόμος = τρόπος που βλέπει τη ζωή του ο μικρός «ζωγράφος»
• σπίτια μαύρα = συναισθήματα καταπίεσης και ανασφάλειας
• σπίτια χωρίς παράθυρα = συναισθήματα καταπίεσης και ανασφάλειας
• σπίτια χωρίς πόρτες = συναισθήματα καταπίεσης και ανασφάλειας
• καπνός στην καμινάδα = οικογενειακή θαλπωρή
• σπίτια με καμινάδες χωρίς καπνό = συναισθήματα καταπίεσης και ανασφάλειας
• ήλιος = συμβολίζει τον πατέρα και το μέγεθος συμβολίζει τη σημασία που αποδίδει στο ρόλο του το παιδί
• καπνός που κρύβει τον ήλιο = συναίσθημα δυσαρέσκειας απέναντι στον πατέρα
• συνεχής άρνηση του παιδιού να ζωγραφίσει την οικογένειά του = ένδειξη συναισθηματικής αστάθειας

Όσον αφορά τα χρώματα αυτό που προσέχουμε είναι η πολυχρωμία και η επιλογή του μαύρου ή του κόκκινου.

• μονοχρωμία μαύρου = φόβος – ανασφάλεια – θυμός
• μονοχρωμία κόκκινου = υπερκινητικότητα – επιθετικότητα

Η ανάλυση του παιδικού σχεδίου είναι μια διαδικασία σχεδόν απαραίτητη για τους γονείς και τους δασκάλους. Οι παραπάνω συμβολισμοί έχουν καθιερωθεί μετά από χρόνια έρευνας και φυσικά δεν είναι απόλυτοι αφού τα παιδιά έχουν ξεχωριστές προσωπικότητες το καθένα. Θεωρούμε ότι έγινε φανερό πόσα πολλά μπορούμε να καταλάβουμε από ένα παιδικό σχέδιο, χωρίς βέβαια να γίνουμε υπερβολικοί.

Δε χρειάζεται να αναλύουμε το κάθε σχέδιο του παιδιού, ούτε να είμαστε πιεστικά πάνω από το κεφάλι του λέγοντάς του τι είναι σωστό και τι όχι.

Επαινούμε και ενθαρρύνουμε κάθε προσπάθειά του κι ας ζωγράφισε ,για παράδειγμα, το σκυλάκι του χωρίς ουρά.


Οι παιδικές ζωγραφιές είναι το μόνο χειροπιαστό δώρο που μπορούν τα παιδιά να προσφέρουν αυθόρμητα, αβίαστα, αλλά με τόση αγάπη.

Ας δώσουμε λοιπόν στα παιδιά υλικά και ας τα αφήσουμε να εκφραστούν. Ας μη φοβηθούμε μήπως λερωθούν ή μήπως λερώσουν το χώρο. Ο μόνος περιορισμός που πρέπει να μπει είναι να διαλέξουμε χρώματα μη τοξικά. Ας κάνουμε με τις δημιουργίες τους ένα υπέροχο κολάζ, σαν πίνακα, κι ας το κρεμάσουμε σε ένα εμφανές σημείο του σπιτιού. Ο χώρος θα γεμίσει θετική ενέργεια, τα παιδιά θα είναι υπερήφανα για τον εαυτό τους και εμείς οι γονείς θα θυμόμαστε κάθε στιγμή και λεπτό πόσο πολύ τα αγαπάμε και πόσο σημαντικά είναι για μας.

Οι μικροί μας «καλλιτέχνες» χρειάζονται χώρο, χρόνο, αγάπη, φροντίδα και προσοχή. Ας τους δώσουμε λοιπόν αυτό που χρειάζονται απλόχειρα.Το ΚΕΡΔΟΣ θα είναι τεράστιο και για τα παιδιά μας και για μας τους μεγάλους.


Πηγές:

1) Λ.Κακίση-Παναγοπούλου «Και όμως ζωγραφίζουν-η ζωγραφική των παιδιών και ο κόσμος τους», Εκδόσεις ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ, Αθήνα 2006 Εκδόσεις ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ, Αθήνα 2006

2) E.Crotti-A.Magni «Πώς ερμηνεύουμε τα παιδικά σχέδια-Η κρυφή γλώσσα των παιδιών», Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2003

3) kids.in.gr

4) www.vita.gr